طريقه نقشبنديه
منسوب به حضرت خواجه بهاءالدين شاه نقشبند محمد بن محمد بخاري رحمه الله ميباشد. ايشان در ماه محرّم سال 718 ه.ق. به اين سراي فاني قدم نهادند. و در روز دوشنبه سوم ربيع الاوّل سال791 ه.ق. در 72 سالگي از اين سراي فاني رحلت فرمودند و مزار پرانوارشان در نزديكي بخاراي شريف در قريه قصر عارفان زيارتگاه خاص و عام ميباشد.
«صحابه كرام به يمن صحبت مقدس رسول اكرم صلي الله عليه و سلم به تصفيه قلوب و تزكيه نفوس و تهذيب اخلاق و به اعلي مراتب قرب و اخلاص رسيدند. طريقة ايشان متوسط در هر امر از اكل و شرب و مسكن و لباس و مألوفات و عادات و در اعمال و احوال كمال متابعت حضرت مصطفي صلي الله عليه و سلم داشتند. اما كثرت نوافل و عبادات و ترك مألوفات و اختيار رياضات شاقه از اين اكابر دين مروي نيست مگر به ندرت. با اين همه علو درجات قرب خدا مصدر خوارق عادات چندان نبودند كه كثرت اين امور از مقتضيات علو مقامات نيست. تابعين اين درجات عاليه را از فيض صحبت ايشان يافتند و اتباع تابعين اين مرتبه عليا را از بركت صحبت ايشان جستند.
بعد از قرن صحابه و تابعين اكابران طريقت و پيشوايان حقيقت متقدمين براي حصول مقامات سلوك عبارت از زهد و انابت و توبه و قناعت و توكل و رضا و تسليم و غيرها است مجاهدت شاقه و رياضات شديده اختيار كردند و بناي طريق ايشان بر كم خوردن و كم خفتن و كم گفتن و كم با خلق بودن و خلاف نفس و دوام طهارت و دوام ذكر نهادند و رياضات كثيره اختيار كردند. بعضي را هزار ركعت نماز و بعضي را پانصد وظيفه بود. كسي هر روزي دو ختم كلام و كسي يك ختم مي‌نمود. كسي چهل سال خواب نكرد. بعضي تا هفتاد سال پشت در زمين ننهاد. كسي هفتاد حج با احرام از اماكن بعيده و كسي پنجاه حج سر و پا برهنه بي زاد و راحله ادا نموده. برخي صوم وصال تا ده و بيست بلكه چهل روز اختيار نموده ترك اوطان كرده در صحرا و كوه به برگ درختان و بيخ گياه و لباس از كهنه افتاده پيوند بر پيوند مي‌ساختند. يكي كلاه پنجاه ساله بر سر يكي گليم سي ساله در بر داشته از غلبه حالات و مقتضاي كمالي كه به ايشان عطا فرموده بودند، مجاهدات شاقه بر ايشان آسان مي‌شد.
سپس به تدريج فاصله زماني از عهد پيامبر اكرم و خورشيد رسالت زياد گرديد و انوار حقاني از بين رفتند. پس همت بيشتر طالبان از اين تلاشها و مجاهدات سخت كم گرديد مگر كساني از ميان آنان نادر و كمياب مي‌باشند. لهذا حق سبحانه و تعالي حضرت خواجه خواجگان و پير پيران امام الطريقه برهان الحقيقة مرهم ناسور (داروي درد بي درمان) دلهاي دردمند حضرت خواجه بهاءالدين نقشبند مشكل گشاء (رح) را كه از سادات كرامند براي فيض رساني خلق طريقه جديد، عنايت فرمودند.
مصرع: خاص كند بنده‌اي مصلحت عام را
كسي از ايشان سؤال كرد كه درويشي شما موروثي است يا مكتسب. فرمودند: كه «به حكم جذبة من جذبات الحق توازي عمل الثقلين. (جذبه‌اي از جذبات الهي برابر است با عمل جن و انس) به اين سعادت مشرف شده‌ام» تا دوازده سال مدارس بخارا را با دست مبارك خود پاك نمودند و از غايت تواضع بر نقش قدم سلك سر نهاده از جناب الهي حاجت خود مي‌خواستند و از كمال شفقت و رحمت بر خلق الله كه شيوه مرضيه ايشان بود اين همه مجاهدات شاقه كه از اكابر صوفيه ما تقدمه بود بر همم قاصره سالكان ، شاق دانسته به جناب الهي تضرع نمودند و تا دوازده روز سر به سجده نهاده دعا فرمودند كه الهي مرا طريقه‌اي عنايت كن آسان و سهل كه البته موصل باشد.
دعاي ايشان به اجابت رسيد و طريقه‌اي جديده الهام گرديد مشابه به طريقة انيقة صحابه كرام ـ عليهم الرضوان ـ كه آسان‌تر است و موصل‌تر و روش طريقه ايشان ، دوام توجه به قلب است و كثرت ذكر به لحاظ مذكور و اقتصار بر فرايض و سنن مؤكده متوسط در همه امور از نوافل و عبادات و ترك عادات از اكل و شرب و لباس و غيرها و حفظ قلب از خواطر و التزام صحبت شيخ مقتدا و رعايات آداب او به حضور و غيبت. پس طريقه عليه نقشبنديه كه عين طريقه صحابه كرام است، البته از طرق ديگر افضل شد و به دست اكابر اين طريقه بيعت كردن و سلوك باطن نمودن اولي و اهم گشت.
حضرت نقشبند صاحب مي‌فرمودند كه حق جل سلطانه مرا طريقه‌اي عنايت كرده‌اند كه در آن محرومي نيست يافت بسيار است به فضل الهي فيضها مي‌رسد» مي‌فرموند «طريقه ما عروة الوثقي است چنگ در ذيل متابعت حضرت رسالت پناه صلي الله عليه و سلم زدن است و اقتدا به آثار صحابه كرام كردن است در اين طريقه به اندك عمل فتوح بسيار است اما رعايت متابعت سنت كار بزرگ. هر كه از اين طريقه ما رو گرداند خطر دين دارد»
مي‌فرمودند: « ما فضليانيم ما مرادانيم در طريقه ما مجاهده نيست» حضرت خواجه نقشبند قدس سره مي‌فرمودند كه طريقه ما اندراج النهاية في البدائة است ما نهايت را در بدايت درج مي‌كنيم»
(به نقل از «حجة السالكين في رد المنكرين» ج1، ص.253 تا ص.257)
البته طريقه نقشبنديه در ابتداي هزاره دوم با معارف بينظير و تعليمات عالي حضرت امام ربّاني مجدّد الف ثاني شيخ احمد فاروقي سرهندي قدس سرّه الشريف اكمل و اوضح گرديده و در اثر تلاش و مجاهدتهاي بيدريغ وي در اقصي نقاط جهان گسترش يافت به گونه‌اي كه اين طريقه در آن عصر و بعد از آن با عنوان نقشبنديه مجدّديه مشهور آفاق گرديد. مهمترين اثر ايشان «مكتوبات امام ربّاني» كه مجموعه‌ايست از مراسلات وي با خلفا و مريدان خود، حاوي برترين و عاليترين معارفي است كه تاكنون به رشته تحرير درآمده است.
حضرت شاه عبدالله دهلوي در مدح مكتوبات ايشان در درالمعارف ص77 ميفرمايند: «مقاماتي كه حضرت مجدد الف ثاني رضي الله تعالي عنه تحرير فرموده‌اند، هيچكس از عارفان، اين معارف را در سلك تحرير منتظم نكرده. در زمين و آسمان، كتابي در عرفان يزدان، مثل مكتوبات قدسي آيات حضرت مجدد نيست.»
در شرح درالمعارف ص 136آمده است: «بدان اي عزيز كه بعد از قرآن مجيد و احاديث صحيح،بزرگترين كتابي كه تا به حال به رشته تحرير درآمده مكتوبات قدسي شريف حضرت امام رباني مجدد الف ثاني است قدس سره. … اسرار و رموزاتي كه براي حضرت مجدد الف ثاني مكشوف و ظاهر گرديده، براي هيچ كدام از اولياي اين امت ظاهر نگشته. پس بدان اي برادر اعز كه اگر طبق مكتوبات امام رباني حركت كني، به طور قطع به قله كوه معرفت خواهي رسيد»
پير بزرگوار ايشان در حق وي ميفرمايند: «شيخ احمد آفتابي است كه مثل ما هزاران ستاره در سايه او گماند.» (مکاتيب شريفه ص210)
حضرت امام ربّاني در 14 شوال سال 971 ه.ق. در شهر مشهور سرهند هندوستان پا به عرصه وجود نهادند و بعد از يك عمر مجاهدتهاي بيعديل در راه ترويج شريعت و طريقت و تجديد، 28 صفر سال 1034 ه.ق. در 63 سالگي به حكم الهي سفر آخرت اختيار نموده به لقاءالله شتافتند. مزار مباركشان در شهر سرهند زيارتگاه عاشقان حق و معرفت ميباشد.